Ansjovis is een lokale lekkernij in Bergen op Zoom, de stad waar ik geboren en getogen ben. “Een lokale lekkernij?” zal je misschien denken? Ansjovis wordt toch in Mediterraans gebied gevangen? Ja, daar heb je gelijk in, maar een tiental weken per jaar ook in Nederland, in de Oosterschelde. Dat gebeurt op een traditionele manier, zoals het eeuwen geleden ook al gebeurde, namelijk met de weervisserij. En ik wilde wel eens zien hoe dat in zijn werk ging.
De weervisserij
Eeuwen geleden werd in de Oosterschelde al ansjovis gevangen door de weervisserij. Deze traditie wordt momenteel nog steeds in stand gehouden door de Stichting Behoud Weervisserij in samenwerking met de familie Van Dort, een familie met een rijk vissersverleden. Begin mei komen de ansjovissen uit Engeland naar de Oosterschelde om te paaien. Dit gebied is daar perfect voor. Veel zandbanken, waardoor het water lekker opwarmt.
Voor die tijd zijn de weren al geplaatst. Met behulp van houten palen, afkomstig van de Brabantse Wal, worden vleuken geplaatst (=lange rij palen, die in een soort vleugelvorm geplaatst worden). Die vleuken kunnen wel 800 meter tot 1 kilometer lang zijn. Aan het eind van de vleuken wordt een soort kamer gevormd, met daarachter een fuik of weerkamer. Aan het eind daarvan zit het fuikgat. Door de stroming worden de vissen langs de vleuken naar achteren geleid, waar ze in de weerkamer terecht komen en eenvoudig gevangen kunnen worden in het sleepnet.
Als het eb is varen de vissers naar het weer om de buit binnen te halen. Al uren voor die tijd is er een vrijwilliger actief in de buurt van de weren om kapers weg te houden. Zeehonden en aalscholvers zijn namelijk ook dol op een lekker ansjovisje. Zodra het water laag genoeg is gaan de vissers in een waadpak te water. Via het fuikgat gaan ze met een groot visnet de weerkamer in. Door het net over de grond te slepen wordt de vis gevangen, waarna de buit in de boot gehesen wordt. Of er ansjovis bij zit is steeds weer de vraag. De ene dag is het maar een mager kilootje, de andere dag wel 50 kilo. En uiteraard is er ook sprake van bijvangst. Geep, krabben, kreeft, spinolen en makreel.
Wat vangen we vandaag?
Onze tocht vertrekt bij de Oesterdam in Tholen op een grotere boot. We varen in circa 20 minuten de Oosterschelde op, waarna we overstappen in kleinere bootjes, die ook in het ondiepe water kunnen varen. Hiermee varen we naar het weer. Henk van Schilt, schoonzoon van de familie Van Dort en vrijwilliger Adrie Slager (wat een stoere vrouw!) gaan in het waadpak het weer in.
Het is fantastisch om te zien hoe dit in zijn werk gaat. En ja, er zit best een hoop vis in het net, maar nee, helaas vandaag in dit weer geen ansjovis… Het is met name geep wat er in het net zit. Er wordt goed geïnspecteerd wat er gevangen is. Bijvangst gaat net zo goed mee, maar alleen als het ook geschikt is om te verkopen en te consumeren. De ondermaatse vis wordt terug in het water gezet.
Bij een van de andere weren hebben ze meer geluk. Daar is wel degelijk ansjovis gevangen! Gelukkig maar, want daar genieten we ‘s avonds lekker van bij restaurant ‘t Spuihuis!
Stichting weervisserij
Dit stukje mooie culinaire Bergse geschiedenis wordt in stand gehouden door de Stichting Behoud Weervisserij, twintig jaar geleden opgericht door Scheveninger Jan van Paassen, die nog steeds voorzitter is. De Stichting organiseert in het seizoen regelmatig boottochten zoals wij die hebben gedaan. Helaas is 2018 uitverkocht. Houd de website in de gaten voor tochten in 2019. De stichting is ook voortdurend op zoek naar vrijwilligers en sponsoren.
Een stukje geschiedenis
Hoe is de weervisserij in Bergen op Zoom ooit begonnen? Dicht bij Bergen op Zoom had je vroeger Reimerswaal, een van de belangrijkste steden van Zeeland. Door de Elisabethsvloed en later de Sint-Felixvloed is Reimerswaal met alle bijbehorende dorpen volledig in de zee verdwenen. Dit gebied behoort nu grotendeels tot de Oosterschelde.
Toen Willem van Oranje aan de macht kwam gaf hij vestingstad Bergen op Zoom het recht om te vissen in het voormalige Reimerswaal gebied. Vanaf die tijd hebben talrijke families zoals Touw, Withagen en Van Dort gebied gepacht om de weervisserij toe te passen. In de hoogtij dagen waren er 22 weren. Momenteel zijn dat er nog maar 3, die alle 3 in stand gehouden worden door de familie Van Dort, met behulp van veel vrijwilligers van de Stichting Behoud Weervisserij.
Mensen met passie
Bijzonder om te zien met hoeveel passie de vrijwilligers van de Stichting Behoud Weervisserij te werk gaan. Dank aan Jan van Paassen en Ben van Gaans voor de heldere en enthousiaste uitleg over de weervisserij. En dank aan Adrie Slager en Henk van Schilt die ons perfect demonstreerden hoe de weervisserij in zijn werk gaat. Wat ontzettend stoer om een vrouw als Adrie vol enthousiasme in de weer te zien, waar ze al vanaf ‘s ochtends half vijf aanwezig was om de aalscholvers te verjagen. Respect voor haar en alle andere vrijwilligers!
Ik heb een fantastische dag gehad. Een ervaring om nooit meer te vergeten!
TIPS:
Beleef de Oosterschelde – alleen voor snelle beslissers
Voor snelle beslissers: restaurant Mijn Keuken* uit Wouw organiseert donderdag 5 en vrijdag 6 juli een weervisserij vaartocht met aansluitend een heerlijke lunch. Er waren nog een paar plaatsen beschikbaar, dus kijk snel op: www.beleefdeoosterschelde.com om te kijken of je nog mee kunt gaan.
AAA-menu
Ansjovis is een van de drie A’s waar Bergen op Zoom op culinair gebied om bekend staat. De andere A’s zijn Asperges en Aardbeien. Ze zijn allemaal zo’n beetje in dezelfde tijd van het jaar verkrijgbaar – namelijk in mei en juni – en in die periode kan je bij een aantal restaurants in Bergen op Zoom het AAA-menu bestellen. Een aanrader om te doen als je in de gelegenheid bent! Je kunt bijvoorbeeld terecht bij Restaurant De Hemel. Uiteraard afhankelijk van de verkrijgbaarheid van de producten.
NB op het moment dat deze blog verschijnt is het aspergeseizoen al ten einde. Wellicht scoor je nog ergens 2 A’s, de ansjovis en de aardbeien!
Boek
Wil je meer weten over de weervisserij? Er bestaat een prachtig boek, De weervissers van Bergen op Zoom. Het was in een kleine oplage gedrukt en is helaas niet meer te koop. Je kunt het nog wel lenen bij de bibliotheek in Bergen op Zoom.
Update 7 juli 2018
Naar aanleiding van deze blog kreeg ik een hele leuke reactie op Facebook van Ronald Blok. Hij wees me op dit gedicht over de verliefde ansjovis van Paul Asselbergs. Het staat vol symboliek. Een genot om te lezen! Bedankt Ronald, voor deze leuke aanvulling!
